2023, elektrikli araç piyasası için bir dönüm noktası olabilir mi?

2023 yılının elektrikli araçlar için bir dönüm olacağını söylemek yanlış olmasa gerek. Yılın bugüne kadar geçen bölümünde yaşanan gelişmeler, elektrikli araç teknolojilerindeki gelişimin hem dünyada hem de Türkiye’de araç satışlarını desteklediğini ve pazarın önümüzdeki yıllardaki gelişimi için olumlu sinyaller verdiğini gösteriyor. 

Bu yazıda uluslararası ve ulusal düzeyde, 2023 yılı elektrikli araç piyasasının gönümünü değerlendiriyoruz.

• Bir adım geriden: 2022 yılında elektrikli araçlarda yaşanan üstel artış sonucunda, satışlar 10 milyonu aştı. Satılan tüm yeni araçların %14’ü elektrikliydi. Çin, küresel elektrikli otomobil satışlarının %60’ını oluşturarak lider oldu. Aynı dönemde , en büyük ikinci pazar olan Avrupa’da satılan her otomobilin %20’sinden fazlası elektrikliydi. Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) elektrikli otomobil satışları %55 artış gösterdi ve elektrikli araçlar pazarda %8’lik paya ulaştı.

2023, neden bir dönüm noktası olabilir? 

2022 yılındaki bu ivmenin 2023 yılında daha da artması bekleniyor. İlk çeyrekte –geçen yılın aynı dönemine göre yaklaşık %25 daha fazla– 2,3 milyondan fazla elektrikli otomobil satıldı. Uluslararası Enerji Ajansı’nın Nisan 2023 tarihli çalışması, yıl sonuna kadar satışların 14 milyonu aşmasını öngörüyor. Satışlardaki yaklaşık %35’lik bir artışın sonucunda, elektrikli araçların toplam araç satışlarında %18’lik paya ulaşması bekleniyor. Bu noktada, getirilen yasal düzenlemelerin ve uygulanan teşviklerin etkisi önem arz ediyor. Pil teknolojilerindeki gelişim takip ediliyor: 

• Avrupa Birliği (AB), Fit for 55 paketinde belirtilen 2030 hedefleriyle uyumlu otomobiller ve kamyonetler için yeni CO2 standartlarını benimsiyor. ABD’de Enflasyon Azaltma Yasası’nın (IRA), ulusal hedefle uyumlu olarak 2030’da elektrikli otomobiller için %50’lik bir pazar payı sağlaması bekleniyor. 
• Mart 2023 itibariyle, 2030 yılına kadar teslim edilecek pil üretim kapasitesine ilişkin duyurular, hükümet taahhütlerinin ima ettiği talebi karşılamak için fazlasıyla yeterli ve hatta 2050 yılına kadar Net Sıfır Emisyon Senaryosu’nda elektrikli araçlara yönelik talebi karşılayabilecek durumda.
• AB tarafından Mart 2023’te önerilen Net Sıfır Endüstri Yasası, AB’nin yıllık pil talebinin yaklaşık %90’ının 2030’da en az 550 GWh üretim kapasitesine sahip AB pil üreticileri tarafından karşılanmasını hedefliyor. Hindistan, Üretim Bağlantılı Teşvik (PLI) programları aracılığıyla yerli elektrikli araç ve pil üretimini artırmayı hedefliyor. ABD’de IRA, EV pilleri ve pil mineralleri için yerel tedarik zincirlerinin güçlendirilmesini vurguluyor. 

Bu tablo, elektrikli otomobil pazarının, Batı’dan Doğu’ya, giderek daha rekabetçi bir hâl aldığını kanıtlıyor. Özellikle gelişmişmekte olan ekonomilerin katılımıyla, pazara daha uygun fiyatlı modeller sunuluyor. 2022-2023 döneminde yapılan duyurular –tamamen elektrikli filolar, daha ucuz arabalar, daha fazla yatırım ve pil yapımı ve kritik minerallerle dikey entegrasyon vb.– bu rekabeti daha da kızıştırıyor.

2023’te son durum: Açıklanan 2023 satış rakamları

Şu ana kadar dar açıklanan elektrikli araç satış verilerine göre 2023’ün ilk çeyreğindeki her yedi araç satışından birini elektrikli araçlar oluşturuyor. Bir önceki yılın aynı dönemine göre %32’lik bir artış gözleniyor. Bu veriye dayanarak, elektrikli araç satışlarının 2023 sonunda 14,5 milyona ulaşması bekleniyor. ABD, Almanya’yı geride bırakarak 2023’ün ilk çeyreğinde dünyanın en büyük ikinci EV pazarı olmayı başarıyor. Çin’de EV satışları, ülkedeki toplam binek araç satışlarındaki %12’lik düşüşe rağmen yıllık %29’luk kayda değer bir büyüme kaydediyor.

Mayıs 2023’te, elektrikli otomobillerin küresel satışları tarihte beşinci kez bir milyon adedi aşıyor. Bu rakam, bir yıl öncesine göre yaklaşık yüzde 50 daha fazla ve toplam pazarın yaklaşık yüzde 16’sını oluşturuyor.

Haziran ayındaki veirler ise bu başarıyı pekiştiriyor. Dünya çapında 1.260.470 yeni elektrikli binek otomobili tescilleniyor ve bu rakam toplam pazarın yaklaşık yüzde 19’unu oluşturuyor. Sadece bin adet araç satışı ile tüm zamanların aylık satış rekorunun gerisinde kalınıyor. Kaydedilen beş yeni binek otomobilden birine yakınının şarj edilebilir olması, küresel pazarın üçte birinin elektriklendiğini gösteriyor. 

• Avrupa: Avrupa’da Nisan 2023’te, bir önceki yılın aynı döneminde kıyasla %25 artışla, 197 bin elektrikli aracın kaydı yapıldı. Değerlendirmeler, geçmiş yıllardaki görece kötü performansın ardından, bu yıl toparlanma görüleceği ve 1 milyonluk satış rakamına ulaşılacağı yönünde. En çok satışı gerçekleştirilen üç araç modeli ise Tesla y (10 bin 778 adet), Wolksvagen VW ID.4 (6 bin 682 adet) ve Volvo XC40 (6 bin adet) oldu. 
• ABD: ABD’de veriler elektrikli araç pazarının büyüdüğünü gösteriyor. Fakat son çeyrekte satılamayan elektrikli araçların stokta artışa neden olması ve Tesla’nın yeni fiyat indirimlerinden kaçınmaya devam etmesi de söz konusu büyümenin niteliğinin sorgulanmasına yol açıyor. Bu engellerin kısa vadeli bir duraklamayı temsil edeceği söyleniyor fakat mevcut %7 pazar payının üstüne çıkma beklentisini karşılamanın da maliyetli ve zor olacağı ifade ediliyor. 90’dan fazla yeni elektrikli araç modelinin 2026 yılına kadar ABD pazarına girmesi bekleniyor.
• Çin: Çin’in elektrikli araç satışları 2023’ün ilk çeyreğinde yıllık bazda %29 arttı. Satışların %70’ini bataryalı EV’ler (BEV’ler) oluştururken; plug-in hibrit EV (PHEV) satışlarında da yıllık %88’lik bir artış görülüyor. BYD, bir önceki yıla göre %79 satış büyümesi ve %9,8 pazar payı artışı ile lider konumunu sağlamlaştırıyor. Tesla’nın tetiklediği fiyat savaşıyla birlikte Yeni Enerji Aracı (NEV) satın alma sübvansiyonunun durdurulmasının, ülkede yerli elektrikli araç satışlarını olumsuz etkilediği belirtiliyor. 

Türkiye’de 2023 yılı elektrikli araç satışları

Türkiye’de 2022 yılı elektrikli otomobil satışları bir önceki yıla kıyasla %188’lik artışla 8 bin 210’a yükselmiş ve elektrikli otomobiller %1,5 ile ilk kez toplam satışlar içinde %1’in üstünde pay sahibi olmuştu. Açıklanan son veriler ise elektrikli otomobil satışlarının Ocak-Temmuz 2023’te 17 bin 307 adete ulaştığını ve toplam satışlar içinde %3,4 pay sahibi olduğunu gösteriyor. Ocak-Temmuz 2022’de elektrikli araç satışları 2 bin 532 seviyesindeydi. Togg’un da etkisiyle, Türkiye’de elektrikli araç satışları, böylece, %600 artış gösteriyor. 2023’ün ilk yedi ayında, geçen yılın toplamından üç kat fazla araç satışı gerçekleştiriliyor.

Togg’da son durum: Nisan 2023’te başlayan teslimatlarda son rakam 1.435 adedi buldu. 2023 sonuna kadar 28 bin adet T10X’in teslim edilmesi ve C-SUV segmenti ve toplam pazarda lider olunması hedefleniyor.

Çin dominasyonu: Türkiye’de satış yapan Çin menşeli markaların –Skywell, Leapmotor, MG ve Seres– şu ana kadar Türkiye’de gerçekleştirdiği satışlar şu ana kadar 6 bin 271 adede ulaştı. Çin menşeli BYD ve Voyah’ın da pazara giriş yapması bekleniyor. Öte yandan Tesla’nın şu ana kadar gerçekleştirdiği teslimatlar ise yaptıkları resmi açıklamaya göre; 2 bin adede yaklaşmış durumda.

Sonuç olarak

Elektrikli araç piyasasına paralel olarak, tüketici tercihlerinin de bu süreçte dönüştüğünü belirtmek gerekiyor. Geçtiğimiz günlerde yayınlanan EY Mobilite Tüketici Endeksi, araç satın alamayı hedefleyenlerin %55’inin gelecek 2 yıl içinde tamamen elektrikli veya hibrit bir araç almayı planladığını ortaya koyuyor. Artan yakıt maliyetleri ve çevresel endişeler nedeniyle elektrikli araçlara olan ilgi gün geçtikçe artıyor. Son zamanlarda hükümet teşviklerindeki artışın da bunda sorulünün büyük olduğu belirtiliyor. 2023 yılının mevcut verileri, 2022’ye kıyasla hem dünyada hem de Türkiye’de satış rakamlarında kayda değer artışlar olduğunu gösteriyor.

Yapılan yorumlarda, talep ve güven yüksekken otomobil üreticilerinin tüketicilerinin endişelerini gidermeye başlaması gerektiği söyleniyor. Bu noktada, öne çıkan başlık ise şarj altyapısının geliştirilmesi. Türkiye’de de tüketici motivasyonunun hâlâ şarj sorunu nedeniyle baskılandığı ifade ediliyor. Enerji şirketleri, üreticiler ve hükümetler arasında bu konuyla ilgili olarak gidilecek iş birliklerine dikkat çekiliyor.